Wie? Jeroen Bosch, de schilder. In 2016 is deze beroemde Bossche kunstenaar 500 jaar overleden en langzaamaan bereidt de stad Den Bosch zich erop voor dit te vieren. Reden genoeg om het jaarlijkse werkuitje gisteren in het teken van Bosch te stellen. En dus maakten we een ijskoude wandeling door de stad langs belangrijke punten, bekeken we allerhande spulletjes uit Bosch’ tijd (eind van de middeleeuwen) en bewonderden we een aantal schilderijen die op hem geïnspireerd waren in het Noord-Brabants museum. We eindigden de middag met een bezoek aan het Jheronimus Bosch Art Center in de voormalige St. Jacobskerk.
En met name dat laatste was bijzonder interessant. Voordat ik in Den Bosch werkte had ik nog nooit van Jeroen Bosch gehoord. En toen ik een jaar of drie geleden zijn schilderijen bekeek vond ik ze ‘een beetje raar en druk’. Maar wat bleek; als je er meer vanaf weet worden zijn schilderijen een stuk interessanter. Zo leefde Bosch in een tijd dat Joden slechts geduld werden omdat zij geld mochten uitlenen en de Christenen niet. Dat was meteen het enige waar Joden goed voor waren want verder kregen ze overal de schuld van (bijvoorbeeld de uitbraak van een epidemie) en werden ze eens in de 30-40 jaar op een hoop buiten de stad gegooid en levend verbrand. Gezellig.
Een ander grappig wereldbeeld uit de middeleeuwen: lelijke mensen zijn slecht. Dat geloofden de mensen toen echt. Misschien aanbidden wij nu schoonheid, omdat we onbewust denken dat mooi staat voor goed. Verder was iedereen vooral erg bang. Bang voor de erge dingen die je tijdens het leven konden overkomen (ik noem een pest, lepra, het overlijden van allerlei mensen, armoede) maar vooral bang voor de dood. Want je gaat alleen maar naar de hemel als je goed hebt geleefd. Anders wacht de hel. En het was nog niet zo gemakkelijk om perfect volgens de regels van de kerk te leven.
Al deze zaken komen subtiel of minder subtiel terug in Bosch’ schilderijen. Hij was zijn tijd ver vooruit en wilde de mensen graag aan het denken zetten. In vrijwel elk schilderij speelt het christelijke geloof een grote rol, maar hij voegt er altijd iets aan toe. En alles heeft een diepere betekenis. Wist je bijvoorbeeld dat een uil staat voor een penis? Dan kijk je toch heel anders naar een geschilderd, naakt mannetje dat een enorme uil omarmt. Intrigerend.